Việc sử dụng thuốc kháng vi-rút trong điều trị và dự phòng HIV đem lại hiệu quả đáng kể trong việc giảm thiểu tỉ lệ lây nhiễm, cùng những biến chứng do bệnh gây ra. Nhờ đó, các biện pháp dự phòng HIV ngày càng được đề cao và đẩy mạnh tuyên truyền hơn. Tùy thuộc vào đối tượng sử dụng, trong tình huống thế nào mà lựa chọn phương pháp dự phòng thích hợp.
Dự phòng trước phơi nhiễm – PrEP
Dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP – Pre Exposure Prophylaxis) là sử dụng thuốc kháng vi-rút HIV (ARV) để dự phòng lây nhiễm HIV cho người chưa nhiễm HIV nhưng có các hành vi nguy cơ cao, như quan hệ tình dục không an toàn, tiêm chích ma túy, hành nghề mại dâm, v.v…
Năm 2014, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) lần đầu đưa ra khuyến cáo về việc sử dụng PrEP hằng ngày (Daily PrEP) để dự phòng lây nhiễm HIV ở người có nguy cơ cao.
Năm 2016, WHO nhấn mạnh PrEP có chứa Tenofovir Disproxil Fumarate (TDF). Do đó, PrEP cần được cung cấp như một biện pháp dự phòng bổ sung trong gói dự phòng kết hợp cho người có nguy cơ lây nhiễm HIV cao.
Tháng 7 năm 2019, WHO khuyến cáo sử dụng thêm PrEP tình huống (ED PrEP) dành cho nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) bên cạnh PrEP uống hằng ngày.
Ngày 20 tháng 11 năm 2019, theo Quyết định 5456/QĐBYT, PrEP được sử dụng theo hướng dẫn điều trị và chăm sóc HIV/AIDS, với hiệu quả dự phòng lên đến 96-99% nếu tuân thủ điều trị.
- PrEP hằng ngày (Daily PrEP) là sử dụng thuốc ARV có chứa tenofovir uống hằng ngày để dự phòng lây nhiễm HIV. Những người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV cần dùng PrEP dự phòng hằng ngày gồm MSM, người chuyển giới nữ (TGW), phụ nữ bán dâm, người tiêm chích ma túy, vợ/chồng/bạn tình âm tính của người có HIV.
- PrEP tình huống (ED PrEP – Event Driven PrEP) là sử dụng thuốc ARV đảm bảo số lượng 2+1+1 và chỉ dành cho nhóm MSM. Cụ thể, uống 2 viên trước khi có quan hệ tình dục qua đường hậu môn từ 2 đến 24 tiếng, tiếp tục uống viên thứ 3 sau 24 giờ uống liều đầu tiên, và uống viên thứ 4 sau 24 giờ uống liều thứ hai. Nếu sau đó vẫn còn quan hệ tình dục, tiếp tục uống mỗi ngày 1 viên trong 2 ngày theo khung giờ như trên. Nhớ duy trì đủ 2 viên kể từ lần quan hệ cuối cùng.
Dự phòng sau phơi nhiễm – PEP
Dự phòng sau phơi nhiễm HIV (PEP – Post Exposure Prophylaxis) là sử dụng thuốc kháng vi-rút HIV để dự phòng lây nhiễm HIV cho người âm tính nhưng đã phơi nhiễm với HIV. Là một đợt điều trị HIV ngắn hạn ngay sau khi có khả năng bị phơi nhiễm, nhằm ngăn không cho vi-rút HIV xâm nhập vào cơ thể. Nhưng phải sử dụng càng sớm càng tốt, trong vòng 72 giờ (3 ngày) tính từ khi xảy ra hành vi phơi nhiễm HIV và phải tuân thủ uống đủ 28 ngày liên tục. Nếu chậm trễ, PEP sẽ không có hiệu quả và làm tăng khả năng nhiễm HIV lên cao.
PEP chỉ nên được sử dụng trong các tình huống khẩn cấp, không phù hợp cho những người có thể bị phơi nhiễm HIV thường xuyên. Các tình huống cần dùng PEP là:
- Quan hệ tình dục không an toàn. Ví dụ, bị rách bao cao su trong lúc quan hệ với bạn tình không rõ tình trạng nhiễm HIV, hoặc quan hệ với bạn tình nhiễm HIV mà chưa biết tải lượng vi-rút bao nhiêu hay tải lượng vi-rút không bị ức chế, v.v…
- Dùng chung các thiết bị được sử dụng để tiêm chích ma túy.
- Bị tấn công tình dục. Ví dụ, cưỡng hiếp, lạm dụng, cùng các hành vi khác.
- Tiếp xúc với máu hoặc dịch cơ thể trong quá trình tác nghiệp. Ví dụ, nhân viên y tế bị kim tiêm dính máu đâm vào tay khi làm thủ thuật hoặc khi cấp cứu, lực lượng cảnh sát chạm vào máu của tội phạm khi đang trấn áp, v.v…
Trong thời gian uống PEP, người dùng phải kết hợp thêm các biện pháp phòng ngừa HIV khác, như sử dụng bao cao su đúng cách khi quan hệ tình dục, luôn chọn kim tiêm sạch để dùng riêng. Vì không phải lúc nào hiệu quả cũng đảm bảo 100%. Đặc biệt, với người thường xuyên xảy ra tình trạng phơi nhiễm HIV, có thể cân nhắc đến việc dùng PrEP hằng ngày để dự phòng.
Điều trị để dự phòng – TasP
Theo các bằng chứng khoa học và lâm sàng trong nghiên cứu điều trị, phòng, chống HIV/AIDS, điều trị để dự phòng (TasP – Treatment as Prevention) được hiểu là khi người nhiễm HIV đã điều trị ARV ổn định, có tải lượng vi-rút HIV dưới ngưỡng phát hiện thì không thể lây truyền cho người khác qua đường tình dục. Điều này được cho thấy khi không có một ca nhiễm mới nào xuất hiện từ các cặp dị nhiễm mà người có HIV đã điều trị ARV với kết quả tải lượng vi-rút dưới 200 bản sao/ml.
Đây chính là thông điệp mà chiến dịch truyền thông K = K (Không phát hiện = Không lây truyền) hay U = U (Undetectable = Untransmittable) muốn truyền tải đến các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS trên toàn cầu. Bởi khi người có HIV tuân thủ điều trị, ARV sẽ làm giảm tải lượng vi-rút trong máu, tinh dịch, dịch âm đạo và dịch trực tràng xuống mức mà các xét nghiệm máu không thể phát hiện. Như vậy, họ sẽ đảm bảo được sức khỏe của mình và không thể truyền HIV cho người khác qua đường tình dục.
Các cách dự phòng HIV khác
Bên cạnh 3 biện pháp dự phòng HIV kể trên, chúng ta có thể áp dụng thêm một số cách thức khác để tăng cường bảo vệ bản thân khỏi lây nhiễm HIV. Bao gồm:
- Tránh quan hệ tình dục với người lạ, chưa rõ tình trạng về HIV hay các bệnh nhiễm trùng qua đường tình dục của họ.
- Quan hệ chung thủy với người bạn tình; tránh làm tình nhóm, tập thể để hạn chế lây bệnh.
- Luôn dùng bao cao su đúng cách khi có quan hệ tình dục qua đường âm đạo, miệng và hậu môn.
- Xét nghiệm các bệnh lây truyền qua đường quan hệ tình dục định kỳ nhằm phát hiện, điều trị kịp thời. Vì những tổn thương này là cửa vào lý tưởng cho HIV.
- Không dùng chung bơm, kim tiêm.
- Không dùng chung những vật dụng tiếp xúc qua da và niêm mạc: bàn chải đánh răng, dao cạo râu, v.v…
- Trường hợp mẹ nhiễm HIV muốn mang thai và dự phòng cho bé, hãy tìm đến các cơ sở y tế để nhận tư vấn, hỗ trợ tốt nhất.
Dự phòng HIV cùng PrEP, PEP và điều trị ARV cho người nhiễm HIV, cùng các phương pháp phòng tránh, bảo vệ khỏi lây nhiễm HIV đều được cung cấp tại các chi nhánh của hệ thống Glink. Các bạn có thể liên hệ với địa chỉ gần nhất để được chăm sóc toàn diện.